معمولا آرتروز زانو خود را به صورت درد مفصل، سفتی و کاهش دامنه حرکت مفصل زانو همراه است. مطلبی که حائز اهمیت است این است که این بیماری به تدریج و آرام آرام پیشرفت می کند و تا زمانی که نشانه های آن پدیدار نشود پنهان باقی می ماند معمولاً شکایت‌های شایع بیماران احساس دردی است که هنگام پیاده روی یا هنگام برخاستن از حالت نشسته یا موقع بالا و پایین رفتن از پله نمایان میشود. قفل شدن زانو و تورم نیز شایع است ولی گرمی یا قرمزی در آرتروز به تنهایی شایع نیست.
در صورت پیشرفت بیماری این علائم شدیدتر شده و ممکن است درد حالت پایدار و همیشگی پیدا کند. این درد شدید علت از بین رفتن غضروف ها ای است که برای پوشش دادن انتهای استخوان ها باید وجود داشته باشند و نیز به علت تیز شدن لبه های استخوانی این دردها ایجاد و تشدید می شود. احساس سایش (کریپتوس) علامت دیگری است که بیمار از آن شکایت دارد.

عوامل مستعد کننده آرتروز زانو

1.  از مهمترین فاکتورها افزایش وزن و چاقی است؛ باعث ایجاد استرس و فشار بیشتر بر زانو می شود
2. استعداد ژنتیکی
3. آسیب های ورزشی و شغلی: شکستگی، پارگی رباط و آسیب منیک مغز که به تاثیر بر همترازی زانو شده و باعث فرسایش بیشتر میشود.
4. ضعف عضلانی به خصوص عضلات چهار سر ران

درمان آرتروز زانو

 با اصطلاح سایر عوامل خطر مانند چاقی، ضعف عضلانی، ایجاد تغییرات لازم در محیط کار، پیشگیری از آسیب های ورزشی و درمان مناسب و به موقع آسیب های وارده به زانو می توان از بروز آرتروز پیشگیری کرد و آن را به تعویق انداخت.

ورزش راهکار مناسب برای بهبود کیفیت زندگی بیماران دچار آرتروز

 فعالیت فیزیکی ناکافی باعث افزایش شدت علایم آرتروز در بیماران شده در نتیجه یک برنامه ورزشی هوازی منظم در ۳ الی ۶ ماه (مانند پیاده روی سریع، دوچرخه سواری، دویدن) بدون انجام ورزش های تقویتی باعث کاهش درد و بهبود عملکرد فیزیکی در بیماران دچار آرتروز زانو می گردد. این توصیه به بیماران فراموش نشود که پیاده روی در سطوح بدون شیب و پله انجام گیرد و از حرکت در سراشیبی ها خودداری گردد. با این وجود نمی توان یک نسخه کلی ورزش برای تمام بیماران تجویز کرد. توان فیزیکی بیمار، شدت آرتروز، بیماری های دیگر مانند بیماری‌های قلبی و دیابت نیز در نوع ورزش تجویزی موثر است.

 ورزشهای آبی برای بیمارانی که آرتروز متوسط تا پیشرفته دارند (مانند پیاده روی در آب‌های عمیق) بیشتر از ورزش های دیگر قابل تحمل است از طرفی این بیماران نباید ورزش هایی مانند دویدن و جهیدن که منجر به تخریب بیشتر مفصل می شود را انجام دهند.

کشش عضله همسترینگ یا پشت ران (Hamstring Stretch)

• ابتدا یک باند پارچه ای کف پا انداخته( سینه ی پا) دو سر آن را با دست گرفته بلند کنید و بکشید.
•  ۱۰ ثانیه در این حالت کشش پا را نگه دارید
• این حرکت سه مرتبه صبح سه مرتبه ظهر و سه مرتبه شب انجام گیرد.

کشش عضله پشت ساق پا(calf stretch)

 برای این کار هم می توانید روبه روی دیوار بایستید و هم پشت یک صندلی را گرفته، پای راست را از زانو خم کنید و پای چپ را به عقب کشید حال با فشار روی پاشنه پای راست و خم شدن به جلو ساق پای چپ را بکشید.

• این تمرین را برای پای دیگر تکرار کنید.
• زمان و تعداد حرکات قبل ورزش قبلی

بالا بردن یک پا (straight leg Raise)

• به پشت روی زمین دراز کشیده زانوها را خم کنید به طوری که کف پاها روی زمین قرار گیرد.
• یک پا را صاف و اندازه ۳۰ درجه بالا بیاورید ۱۰ ثانیه نگه داشته و سپس پایین بیاورید.
• این تمرین برای هر دو پا انجام گیرد.

انقباض عضله چهار سر ران (Qnad Set)

• به پشت دراز بکشید و هر دو پا را صاف کنار هم روی زمین قرار دهید
• یک پد یا حوله ای زیر زانو قرار دهید
• با انقباض عضله چهار سر پشت زانو را به پد یا حوله فشار داد و ۱۰ ثانیه نگه دارید

فشردن بالش (Pillow squeeze)

• این ورزش را می‌توانید نشسته و درازکش انجام دهید
• زانوها را ۹۰ درجه خم کنید و با فشار یک بالش را به مدت ۱۰ ثانیه بین زانوها نگه دارید
• هدف از این تمرین تقویت عضلات داخلی پا بخصوص ران و عضلات حمایتی زانو است

کاهش وزن

 چاقی مهمترین عامل قابل اصلاح و ابتلا به آرتروز زانو است به ازای هر کیلوگرم وزن اضافه ۳ الی ۴ کیلو وزن به زانوها وارد می شود کاهش وزن هم در پیشگیری از ابتلا به آرتروز و هم در بهبود شدت علائم مبتلایان موثر است، بهترین اثر در کاهش آرتروز زانو در صورت کاهش حداقل ۱۰ درصد وزن بدن به دست می آید. فرایند کاهش وزن بهتر است تحت نظر متخصص تغذیه و به آرامی حداقل به مدت ۶ ماه و به صورت ترکیبی از رژیم درمانی و فعالیت فیزیکی صورت گیرد.

در افراد مسن در طی کاهش وزن جهت جلوگیری از تضعیف قدرت عضلانی بهتر است همزمان ورزش‌های تقویتی نیز صورت گیرد.

استفاده از وسایل کمک حرکتی

 استفاده از انواع کفی و زانوبند های مناسب به خصوص در مواردی که بیمار دچار بدشکلی زانو ( زانوی ضربدری یا پرانتزی شده) و کسانی که احساس ناپایداری در زانو می کنند توصیه می شود. البته استفاده از این وسایل حتماً باید پس از معاینه و مشورت با پزشک صورت گیرد تا هم هزینه اضافی بر بیمار تحمیل نشود و هم توزیع فشار نامناسب باعث تشدید آرتروز زانو بیمار نگردد.

 وسایل کمکی مانند عصا می تواند فشار وارد بر زانو را ۲۵ درصد کاهش دهد. قطعاً طرز صحیح استفاده از عصا باید به بیمار آموزش داده شود و ذکر این نکته حائز اهمیت است که عصا باید از سمت پای سالم نگه داشته شود یعنی فردی با آرتروز زانو راست باید عصا را در سمت چپ نگه دارد و اگر می‌خواهد جسم سنگینی (مثلاً کیسه خرید )حمل کند آن را در سمت راست نگه دارد .طول مناسب عصا از کف زمین تا ترو کانتر بزرگ استخوان ران (تقریباً محله درز جیب) می باشد. آرنج  حین گرفتن عصا باید تا ۲۰ درجه خم شود.

درمان های دارویی

استامینوفن:

بهترین داروی مورد استفاده جهت کاهش درد و التهاب آرتروز زانو است بهتر است مرتب و روزانه دارو استفاده شود نه اینکه صبر کنید تا درد شروع شود و سپس اقدام به مصرف دارو کنید. دوز مصرف یک فرد بالغ دو عدد قرص ۵۰۰ میلی گرمی استامینوفن ۴ بار روزانه می باشد و چون عوارض جانبی استامینوفن کم است می توان آن را به مدت طولانی استفاده کرد.

داروهای ضد التهاب:

ایندومتاسین، بروفن، دیکلوفناک، ناپروکسن مفنامیک اسید ، پیروکسیکام و منوکسیکام جزو این دسته دارویی هستند. این داروها با مهار آنزیم سیکلواکسیژناز موجب مهار تولید پروستاگلنزن ها در بدن می شود.پروستاگلنزن ماده شیمیایی است که باعث ایجاد التهاب و درد و تورم می‌شود. متأسفانه عوارض این داروها بسیار بیش از استامینوفن است ( به خصوص عوارض گوارشی و کلیوی ) و افراد مسن کمتر می‌توانند آن را تحمل کنند و فقط در مواردی که شدت درد بسیار زیاد است توصیه به استفاده از آن می شود.

 در افراد با فشار خون بالا ، آسم، نارسایی کلیه و نارسایی قلبی این داروها باید با احتیاط مصرف شوند.

گلوکز آمین و کندروایتین سولفات

این دو ماده در بدن نیز تولید می شود و باعث ترمیم، آهسته سلولی و تولید غضروف و حفظ خاصیت ارتجاعی غضروف شده همچنین التهاب را نیز کاهش میدهند. این داروها در داروخانه ها به اسم داروهای غضروف ساز موجود است ولی در اثر بخشی هنوز تردید وجود دارد.

همچنین داروهای غضروف ساز دیگری تحت عنوان پیازکلیدین و آوکلیدین که ترکیب آووکادو و سویا می باشد نیز موجود هستند که بهتر است در دوره کوتاه و با دوز کافی استفاده شوند.

تزریقات داخلی مفصلی زانو

تزریق کورتیکوستروئید:

در مورد دردهای شدید یا التهاب حاد زانو تزریق کورتون می تواند سبب بهبود چند هفته ای بیمار گردد. با وجود اینکه طبق مطالعات بعمل آمده تزریقات محدود داخل مفصل کورتون منجر به ایجاد پوکی استخوان نمی شود ولی جهت جلوگیری از فرسایش مفصل نباید این تزریقات بیش از ۳ تزریق در سال انجام گیرد.

تزریق ژل (هیالورونیک اسید):

چون در آرتروز زانو علاوه بر کاهش فضای مفصلی، حجم مایع داخل مفصلی و کیفیت و غلظت آن نیز کاهش می یابد و همین امر سبب سفتی و درد مفصل است لذا برای کاهش این مشکل تزریق هیالورونیک اسید ( آمپولهای ژله ای معروف به تاج خروس ) ۳-۵ نوبت به فواصل یک هفته در زانو تزریق می شود که باعث بهبودی درد و التهاب و خشکی زانو بمدت چندین ماه می گردد.

تزریق گاز اوزون ( اوزون تراپی )

اوزون تراپی یک روش درمانی جدید است که در آن از گاز اوزون که توسط دستگاه مخصوصی از اکسیژن به دست می آید استفاده می شود. اوزون خواص مختلفی از جمله خاصیت ضد التهاب، ضد درد و اثرات رژنرایتو ( ترمیمی) دارد. بدنبال ۲-۳ نوبت تزریق گاز اوزون در داخل مفصل زانوی بیماران و با توجه به خواص ذکر شده آن، زانو درد بیمار به طور چشمگیری بمدت حداقل ۱۲-۶ ماه کاهش یافته و بهبود عملکرد و کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به آرتروز زانو و زانو درد رخ میدهد.

این روش درمانی در کلینیک دکتر مریم چترایی انجام می گیرد و در طی این مدت نتایج بسیار رضایت بخشی داشته است.

پی آر پی PRP ( پلاسمای غنی از پلاکت) :

در این روش درمانی جدید آرتروز زانو، خون بیمار گرفته شد در دستگاه سانتریفیوژ قرار داده می شود و پلاکت آن جدا شده و آماده تزریق داخل مفصل زانو قرار می گیرد. پلاکت ها حاوی مواد رشدی و ترمیم کننده فراوان می باشند و تزریق مقدار غنی از آن ( که با استفاده از پی آر پی به ۵ برابر نرمال می رسد ) می تواند موجب افزایش تعداد سلولها و ترمیم بافت آسیب دیده خصوصا در غضروف ها و لیگامانها شود. بهمین دلیل پی آر پی یکی از کاربردهای اثبات شده  در آرتروز زانو و آرتروز مچ پا، صدمات منیسک و رباط های زانو، التهاب فاشیای کف پا (خار پاشنه)، صدمات تاندونهای شانه و التهاب آرنج می باشد.

براساس تحقیقات انجام شده تزریق پی آر پی زانو در ۸۰% افراد دچار آرتروز زانو درجه ۲ و ۳ پاسخ داده و اغلب بمدت ۱۲-۹ ماه این اثر ادامه دارد. تعداد تزریق ها معمولا ۳-۲ تزریق بفاصله یک ماه می باشد که در موارد غیر از آرتروز زانو ( مثل خار پاشنه یا التهاب های شانه و آرنج) حتی یک تزریق هم کافیست. اثرات درمانی آن پس از گذشت ۴-۳ هفته پس از تزریق است.

موارد ممنوعیت استفاده از پی آر پی

• عفونت فعال در محل تزریق
• اختلالات پلاکتی و انعقادی
• اختلالات ایمنی خصوصا کانسر
• کم خونی شدید

نکات مهم در رابطه با پی آر پی

• قطع آسپرین ۱ هفته قبل تا ۲ هفته پس از تزریق PRP
• قطع کورتون خوراکی ۲ هفته قبل و ۴ هفته بعد از تزریق PRP
• قطع داروهای NSAID ( مثل برفن، دیکلوفناک، ناپروکسن و …) ۳ روز قبل از تزریق PRP

مصرف استامینوفن و پمادهای ضد درد قبل و بعد از تزریق ممنوعیتی ندارد.

بهتر است جهت اثر بخشی بیشتر یک هفته پس از تزریق PRP زانو برنامه توان بخشی از جمله لیزرتراپی برای بیمار انجام گیرد.

این روش درمانی جدید نیز در کلینیک ما با اثر بخشی بسیار بالا در حال انجام است ( کلینیک دکتر مریم چترایی یکی از محدود مراکز درمانی اصفهان است که روش درمانی پی آر پی آرتروز زانو به تعداد زیاد و خوشبختانه با درصد رضایت بخشی بالای بیماران انجام می پذیرد)

 لیزرتراپی ( لیزر پرتوان)

لیزر پرتوان با قدرت بالا، یک روش بدون درد، ایمن و عاری از عوارض جانبی می باشد. لیزر درمانی درد و تورم مفصل های آسیب دیده را کاهش می دهد و هم برای آرتروز مزمن افراد سالمند و هم آسیب دیدگی مفصل ورزشکاران جوان سودمند است.

درمان با لیزر التیام همیشگی بافت را تحریک می کند و اینطور نیست که صرفا برای مدت کوتاهی علائم را برطرف سازد.

 درباره دکتر:

تحصیلات و مدارک: تحصیلات متوسطه را در دبیرستان بهشت آئین اصفهان سپری کردم و در سال ۱۳۷۸ در دانشگاه آزاد نجف آباد در رشته پزشکی پذیرفته شدم. در سال ۱۳۸۵ فارغ التحصیل شدم و پس از فارغ التحصیلی، دوران طرح پزشکی عمومی را در شهر چادگان منطقه سد زاینده رود بعنوان پزشک خانواده مشغول به خدمت رسانی به هموطنان عزیزم شدم. در سال ۱۳۸۸ بمدت یکسال مجددا توفیق خدمت رسانی به عنوان پزشک خانواده را در مناطق محروم روستاهای دهق و علویجه پیدا کردم. در سال ۱۳۹۰ موفق به قبولی در رشته مورد علاقه ام (طب فیزیکی و توانبخشی) دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گردیدم. پس از طی دوران رزیدنتی و اخذ بورد تخصصی دکترای طب فیزیکی و توانبخشی بمدت ۲ سال طرح تخصص را در شهر فلاورجان سپری کردم و پس از آن برای مدتی در مرکز هلال احمر استان اصفهان مشغول به کار شدم. در حال حاضر به غیر از مداوای بیماران در مطب شخصی در کلینیک فرهنگیان استان اصفهان نیز توفیق خدمت رسانی به قشر فرهیخته و زحمتکس فرهنگیان عزیز را دارم.